[Part 3 UDHIBITI WA MAGONJWA] MAMBO 4 MUHIMU YA KUKUFANIKISHA KATIKA UFUGAJI KUKU.

Mambo 4 muhimu ya kukufanikisha katika ufugaji kuku. [Part 3]

Kuweza kufanikiwa katika ufugaji wa kuku wa kienyeji, mfugaji  anahitaji muongozo mzuri na umakini katika MABANDA, CHAKULA BORA, UDHIBITI WA MAGONJWA na MASOKO.

Sehemu ya tatu [Part 3] inahusu UDHIBITI WA MAGONJWA. Kuku kama viumbe vyote husumbuliwa na magonjwa kama sehemu ya changamoto za maisha. Mfugaji anawajibika kuitunza mifugo katika udhibiti wa magonjwa.

UDHIBITI WA MAGONJWA  (disease control & prevention)

Msemo wa “kinga ni bora kuliko tiba” na wenyewe ni muhimu sana kwa udhibiti wa magonjwa ya mifugo yako. Kama mfugaji unawajibika kujua  na kufuata ratiba ya chanjo, ambayo ndio jambo la kwanza kwa ulinzi wa mifugo dhidi ya magonjwa.

Magonjwa yanaweza kusababishwa na maambukizi kupitia hewa, au kurithi ugonjwa kupitia wazazi, au uchafu kwenye banda, au uchafu kwenye vyombo vya maji na chakula, au chakula kilichovunda au kupitia maambukizi kwa njia ya panya au kuku wa jirani wasiotunzwa. 

Magonjwa huwafanya kuku kuwa dhaifu, husababisha ukuaji wao kudorora, sambamba na kudorora kwa ulaji wa chakula na utagaji mayai.

Mfugaji anawajibika kuchunguza ikiwa kuku wake wana dalili yeyote ya udhaifu au magonjwa. Wakati wa ulishaji, mfugaji anatakiwa kudadisi ikiwa kuna kuku yeyote asiyechangamka, aliyezubaa, aliyejitenga na wenzake, mwenye dalili ya kusinzia, mabawa yaliyoshushwa au kusinyaa, aliyeshusha mkia na aliyejificha kichwa chake ndani mwa mbawa yake. Kuku huyo ni mgonjwa hivyo atengwe mara moja mbali na wenzake na taratibu za matibabu zianze kuzingatiwa ili kudhibiti maambukizi zaidi na kupelekea vifo. Mfugaji anatakiwa kuwasiliana mara moja na wataalam wa mifugo (veterinary personnel) walio karibu na eneo lake.

[ Tunatambua na kuheshimu elimu ya wafugaji kwa wafugaji, lakini pia ni vema ujiridhishe kwa kupata jawabu sahihi kwenye tatizo husika. Kuna kisa cha mfugaji mmoja kushauriwa na mfugaji mwenzake kuwapatia kuku wanaotaga ‘glucose’ kwa sababu kuku hawezi tu kutembea. Ushauri huo ulimpelekea hasara badala ya kutatua tatizo husika. Elimu bora ni ile inayokujuisha ni nini sababisho la tatizo na njia sahihi ya kupata jibu la tatizo husika. Kwa lugha za mjini wanasema; ‘usitembelee akili ya mwenzako, bali jiongeze kwa kuchanganya na akili za kwako’ ]

Imefahamika kuwa kuku wanaofugwa kwenye sakafu wanakuwa kwenye hatari zaidi ya kupata au kuambukizwa magonjwa. [Sayuni Poultry Gosheni] Tunakushauri kuzingatia yafuatayo;

1] Hakikisha unapokea vifaranga vilivyochangamka kutoka kwa muuzaji, vikiwa vyenye muonekano wa afya pasipo kuwa na ulemavu wowote wa miguu, mdomo, macho, shingo nk. 

2] Fanya ukaguzi mwepesi (sampling test) sehemu ya nyuma ya kifaranga kuhakikisha hakuna ubichi kwenye kitovu. [ makala kamili ya utunzaji wa vifaranga utaisoma kwenye toleo maalum ]

3] Zingatia ratiba ya chanjo na marudio ya chanjo kwa mifugo yako kuanzia umri wa vifaranga hadi kuku wakubwa.

4] Hakikicha chanjo ipo katika ubora wake haswa zile zinazoathirika na hali ya joto. Fuata maelekezo sahihi ya jinsi ya kuwapa kuku chanjo, kwani zipo chanjo za kuwapa kuku kwa njia ya maji, au kunyunyizia matone kwenye macho, au za kuchoma kwenye sehemu ya bawa. Maelekezo ya ziada yazingatiwe kipindi cha joto kali kwani chanjo inaweza kuharibika mapema.

5] Vifaranga hupewa chanjo ya ‘Newcastle’ katika umri wa siku 7, na hupewa chanjo ya ‘Gumboro’ katika umri wa siku 14. Marudio ya chanjo ya ‘Newcastle’ hufanyika katika umri wa siku 21; na marudio ya chanjo ya ‘Gumboro’ hufanyika katika umri wa siku 28. Kuna chanjo ya ‘Ndui’  ambayo vifaranga hupewa katika umri wa siku 60 (miezi miwili) . Wasiliana na wataalamu wa mifugo karibu nawe kuhusu maelekezo ya chanjo.

6] Wiki mbili za kwanza ndizo zenye changamoto zaidi kwa vifaranga. Mapungufu katika usafi wa vyombo au maji & chakula kisicho salama ni moja ya sababisho kubwa la magonjwa ya mfumo wa tumbo kwa vifaranga. Na hii hupelekea mlipuko wa magonjwa yaani miharo na umajimaji kwenye banda. Mapungufu katika usafi ndani ya banda, haswa kukosekana kwa mtiririko wa hewa safi, vumbi lililokithiri au unyevunyevu kwenye banda ni moja ya sababisho kubwa la magonjwa ya mfumo wa hewa kwa vifaranga. Hivyo basi mfugaji anatakiwa kusimamia hali ya usafi kuanzia chakula, maji, vyombo, banda na hali ya ndani ya banda.

7] Pale imetokea vifaranga kushambuliwa na magonjwa, ni lazima waendelee na matibabu hadi kumaliza ndipo wapewe chanjo. Haishauriwi kabisa kukatiza matibabu kwa kusudi la kufuatisha ratiba ya chanjo. Kumbuka kuwa Elimu haina mwisho, hivyo mfugaji anatakiwa kuzidi kujifunza.

8] Mfugaji unahitajika kufuatilia hali ya mabadiliko ya hali ya hewa ya eneo husika. Mfano kipindi cha kiangazi chenye upepo mkali, unashauriwa kuwachanja ‘Newcastle’ ili kuwakinga mifugo dhidi ya maambukizi kwa njia ya hewa. Na kipindi cha jua/joto kali unashauriwa kuwapatia maji yenye vitamin (anti-stress) itakayowasaidia kukabiliana na hali hiyo. Na kipindi cha mvua nyingi, unashauriwa kuitunza mifugo ndani ya banda katika hali ya usafi wa siku kwa siku, na kinyesi cha mifugo baada ya kufanya usafi kisiachwe kamwe ndani ya banda.

9] Kutokana na mapungufu katika usafi kuwa ndio njia kuu mmojawapo ya kupelekea magonjwa kwenye mifugo, tunashauri kuwa usafi ufanyike mara kwa mara, na mfugaji ajenge tabia ya kunyunyizia dawa za kuua vijidudu (disinfecting/ fumigating) angalau wiki kwa wiki kwa kusudi la kuua vimelea vya magonjwa, sambamba na kupunguza vumbi ambalo huweza kuhifadhi bakteria hatarishi kwa mifugo.

10] Zingatia kuwapa mifugo yako dawa ya minyoo, na marudio yake ni kila baada ya miezi mitatu.

11] Pia unashauriwa kunyunyiza dawa ya kuua viroboro, chawa, papasi nk kwenye banda la mifugo yako na ikibidi kuwanyunyizia wao wenyewe. (dusting or spraying) Kusudi ni kuhakikisha mifugo inadumu katika afya njema na viwango bora vya utagaji.

12] Kwa nia njema tu, epukana kabisa na watu wageni kwenye eneo lako la ufugaji. Magonjwa ya mifugo huweza kusambazwa kutoka eneo hadi eneo kupitia wageni waliotoka sehemu nyingine yenye ufugaji. Pia epuka ugeni wa panya, nao hubeba magonjwa. Unashauriwa kuweka uzio utakaowatenga kuku wako na kuku wa nje wasiotunzwa

13] Mfugo utakayokufa uondolewe mara moja  kutoka kwenye banda na kuchomwa moto au kuzikwa mbali. Mfugaji unashauriwa kumtazama mfugo aliyekufa ikiwa sehemu ya kinyesi imechafuka majimaji au ikiwa ndani ya kinywa ana utando wa kamasi au makohozi. Ufahamu huo utakusaidia kutoa taarifa sahihi kwa wataalamu au kituo cha matibabu ya mifugo karibu nawe ili kupata suluhisho sahihi kwa mifugo iliyobaki.

14] Mfugo unaoonyesha dalili za ugonjwa apatiwe matibabu sahihi na asichinjwe kwa ajili ya chakula au kuuzwa, kwani lazima kuzingatia afya ya mifugo na zaidi sana afya ya mwanadamu.

15] Ni muhimu sana kudhibiti magonjwa ya mfumo wa chakula na mfumo wa upumuaji ili kuweza kudumisha kiwango cha utagaji mayai. Na njia mojawapo ya kudhibiti magonjwa ni kuimarisha kinga ya mwili ya mifugo yako kwa kuwapatia chakula bora, na ziada ya chakula (mfano majanimajani, aloe vera nk)

16] Kinyesi cha mifugo bandani kinaweza kubeba magonjwa kutoka kuku wa awali kwenda kwa kuku wengine wapya waingizwao bandani humo. Ni muhimu usafi wa banda na mazingira ufanyike kwa ufanisi kuweza kuruhusu kuwasili kwa mifugo mingine.

17] Upungufu wa virutubisho kwenye chakula pia unapelekea magonjwa / madhaifu kwenye mifugo. Kuku kushindwa kutembea au kuku kuvimba macho huweza kusababishwa na uishaji duni.

18] Usafi ni kiashiria cha afya njema, na uchafu ni kiashiria cha magonjwa. Hivyo basi usafi ni lazima uzingatiwe kuanzia kwenye chakula, vyombo vya chakula & maji, mabanda na mazingira kuzunguka mifugo na usafi kwa mfugaji mwenyewe. KWA MAANA USAFI UNA UMUHIMU SANA KATIKA HARAKATI NZIMA YA UFUGAJI KUKU.

Endelea kututembelea  [Sayuni Poultry Gosheni] ili ujifunze makala zaidi kuhusu aina za magonjwa yanayoshambulia kuku na ushauri wa jinsi ya kukabiiana nayo.

Tunakushauri utumie vema eneo la kiwanja chako na ‘nguvu kazi ya nyumbani kwako’ (house-maids au vijana walio likizo za shule au wasio na kazi rasmi) katika kuzalisha kipato zaidi kupitia UFUGAJI na sio kuzalisha gharama.[ Effective use of area and human labour as an ASSET ]

Sayuni Poultry Gosheni | 0712 057 714 na 0754 282869 | poultrysayuni@gmail.com| Mbezi Mwisho